Maniërisme

Maniërisme is een term die lange tijd de voornaamste aanduiding is geweest voor de stijl van Italiaanse of Italiaans geïnspireerde kunst in de 16e eeuw vanaf circa 1525 tot ongeveer 1580. De stijl die volgde op de hoog-renaissance wordt late renaissance of maniërisme genoemd. In de schilderkunst wordt de navolging van Michelangelo en Rafaël Santi als essentieel gezien. Verder heeft maniërisme in het taalgebruik de bredere betekenis gekregen van artificieel of gekunsteld. In de 17de eeuw kreeg de maniera een uitermate negatieve betekenis. De nieuwe barokke kunst, geïnspireerd door de contra-reformatie en het opkomende absolutisme, verdoemde de haar voorgaande stijl als ‘gekunsteld’ en ‘vervreemd van de natuur en eerlijke emoties’. Deze negatieve connotatie wordt overgenomen op het moment dat in de 19de eeuw de term maniërisme standaard wordt. Vanaf het begin van de 20ste eeuw komt er voor veel van de als maniëristisch aangeduide kunst echter enige rehabilitatie door eigentijdse ontwikkeling. De manieristen geven de voorkeur aan ‘bewegende’ figuren, en dan met name aan de figuur \”s\”, de slangvormige figuur die niet binnen geometrische cirkels of vierhoeken kan worden gevangen. Berekenbaarheid en meetbaarheid worden niet langer beschouwd als objectieve criteria en zijn uitsluitend instrumenten voor de verwezenlijking van steeds ingewikkeldere technieken (perspectivische verschuivingen, vertekeningen) en voor het verbeelden van ruimtes waarin niet langer sprake is van een vlakverdeling op grond van de ‘juiste proporties’. Het maniërisme wordt pas in de moderne tijd ten volle begrepen en gewaardeerd : als voor Schoonheid niet langer criteria gelden als maat, orde en proportie, wordt ze onvermijdelijk beoordeeld op basis van vage, subjectieve criteria. Men heeft lang gemeend dat het maniërisme niet meer was dan een overgangsfase tussen de Renaissance en de Barok maar tegenwoordig erkent men dat een groot deel van de Renaissance – vanaf de door van Rafaël in 1520 – maniëristisch is geweest.